Cudzoziemiec w pracy
W ostatnich latach liczba cudzoziemców przybywających do Polski znacząco się zwiększyła. Wzrost zainteresowania naszym krajem może być wynikiem poprawy kondycji polskiego rynku pracy. To już nie tylko Polacy wyjeżdżają za pracą do krajów Europy Zachodniej, dla wielu osób, szczególnie zza wschodniej granicy, przyjazd do Polski jest szansą na lepsze życie.
Zdecydowana większość cudzoziemców przyjeżdża do Polski nie mogąc uprzednio znaleźć pracy w swoim kraju, a także często nie mając podstawowej wiedzy o polskim porządku prawnym. Cudzoziemcy niekiedy podejmują duże ryzyko i rozpoczynają pracę na „czarno”, nie zdając sobie sprawy z konsekwencji swego zachowania. Zarówno z korzyścią dla cudzoziemca jak i państwa go przyjmującego, jest aby obowiązujące przepisy w sposób możliwie najbardziej precyzyjny i jasny regulowały kwestie dotyczące legalizacji pobytu, a także zatrudnienia cudzoziemców.
Przepisy, które regulują kwestie legalnego zatrudniania cudzoziemców na terenie Polski dzielą, co do zasady, cudzoziemców na obywateli państw Unii Europejskiej oraz państw pozostałych, przyjmując wobec każdej z grup odmienne unormowania. Najbardziej uproszczone procedury obowiązują w sytuacji zatrudnienia cudzoziemca, jeśli ten pochodzi z jednego z krajów Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego, gdyż państwa unijne gwarantują swoim członkom swobodny przepływ pracowników. Z punktu widzenia pracodawcy, sytuacja jest znacznie bardziej skomplikowana, gdy pracownikiem ma zostać osoba pochodząca spoza Unii Europejskiej.
Przepisy dotyczące zatrudniania cudzoziemców w Polsce reguluje ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy¹, ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach² oraz rozporządzenia wykonawcze. Poza wskazanymi w ustawie odrębnościami, każdy cudzoziemiec, chcący podjąć zatrudnienie na terytorium Polski, musi spełnić szereg warunków. Określone obowiązki, za które grożą przewidziane ustawą sankcje, ciążą również na podmiocie powierzającym wykonywanie pracy cudzoziemcy - pracodawcy.
Po pierwsze, należy zauważyć, że aby cudzoziemiec mógł zgodnie z prawem wykonywać powierzoną mu pracę – niezbędny jest jego legalny pobyt na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej i to tylko taki tytuł pobytowy, który uprawnia do wykonywania pracy na terytorium RP, określony w art. 87 ust. 1 pkt 12 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Po drugie, podmiot powierzający wykonywanie pracy cudzoziemcowi jest obowiązany uzyskać dla niego zezwolenie na pracę, które wydawane jest przez właściwego wojewodę, z wyłączeniem przypadków, gdy takie zezwolenie nie jest wymagane albo cudzoziemiec posiada tzw. jednolite zezwolenia na pobyt czasowy i pracę (obowiązujące od 1 maja 2014 r.). Znamiennym elementem postępowania administracyjnego jest okoliczność, że wniosek o wydanie zezwolenia składa pracodawca, który ma zamiar zatrudnić cudzoziemca (z wyjątkiem przypadku, gdy cudzoziemiec legalnie przebywa na terytorium Polski i sam składa wniosek o zezwolenie na pobyt czasowy i pracę, tzw. zezwolenie jednolite). Wypełniony wniosek o wydanie zezwolenia na pracę cudzoziemca wraz z wymaganymi dokumentami powinien zostać złożony, co najmniej na 30 dni przed planowanym terminem zatrudnienia bądź przedłużenia zatrudnienia cudzoziemca. Należy podkreślić, że wydane zezwolenie dotyczy jedynie pracy u konkretnego pracodawcy, w konkretnym miejscu i na konkretnym stanowisku, na okres oznaczony datami. Nie jest ono ważne w przypadku zatrudnienia cudzoziemca w innym przedsiębiorstwie. Zezwolenie na pracę jest wydawane na czas określony, nie dłuższy niż 3 lata i może być przedłużone.
Po trzecie, trzeba podkreślić, że cudzoziemiec może tylko wykonywać pracę na warunkach wskazanych w zezwoleniu o pracę. Ustawodawca nałożył na pracodawcę zobowiązanie powierzenia cudzoziemcy tylko takiej pracy, która została przedstawiona w dokumentach. Wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja, w której powierzenia pracy o innym charakterze lub na innym stanowisku, niż określone w zezwoleniu, nastąpi na okresy łącznie nieprzekraczające 30 dni w roku kalendarzowym oraz pod warunkiem powiadomienia o tym w terminie 7 dni, w formie pisemnej wojewody, który wydał zezwolenie.
Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom podmiotów funkcjonujących na rynku pracy, ustawodawca wprowadził odstępstwa od mocno sformalizowanej procedury wydania zezwolenia na pracę. W odniesieniu do niektórych grup cudzoziemców zatrudnienie cudzoziemca nie wymaga wydania zezwolenia na pracę, wówczas zastosowanie znajdzie tzw. uproszczona procedura³ . W jej ramach, pracodawcy mogą powierzyć wykonywanie pracy na terytorium Polski m.in. cudzoziemcom, którzy pochodzą z Ukrainy, Republiki Armenii, Republiki Białoruś, Republiki Gruzji, Republiki Mołdowy, Federacji Rosyjskiej.
Procedura uproszczona ma zastosowanie do cudzoziemców pochodzących z wyżej wymieniony krajów, którzy wykonują pracę w okresie nieprzekraczającym sześciu miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy wyłącznie na podstawie zarejestrowanego w powiatowym urzędzie pracy oświadczenia podmiotu zamierzającego powierzyć im wykonywanie pracy. Warunkiem skorzystnia z uproszczonej procedury jest dokonanie bezpłatnej rejestracji przez pracodawcę w powiatowym urzędzie pracy, właściwym ze względu na miejsce pobytu stałego lub siedzibę, podmiotu powierzającego wykonywanie pracy. Takie oświadczenie musi spełniać szczegółowe wymogi m.in. określać nazwę zawodu, w jakim pracę wykonywać będzie cudzoziemiec, miejsce wykonywania pracy, datę rozpoczęcia oraz okres wykonywania pracy; rodzaj umowy zawartej z cudzoziemcem; wynagrodzenie brutto. Ponadto pracodawca jest zobowiązany załączyć własne oświadczenia, tj. o braku możliwości zaspokojenia potrzeb kadrowych na lokalnym rynku pracy oraz o zapoznaniu się z przepisami związanymi z pobytem i zatrudnieniem cudzoziemcy.
W ramach procedury uproszczonej pracodawca może powierzyć cudzoziemcowi każdy rodzaj pracy i na podstawie każdego rodzaju umowy, także cywilnoprawnej. Warto jednak podkreślić, że we wszystkich przypadkach, umowa musi zostać zawarta w formie pisemnej. Warunki pracy wpisane do umowy nie mogą się różnić od tych zadeklarowanych w oświadczeniu. Oryginał oświadczenia powinien zostać przekazany cudzoziemcowi. Podsumowując, należy zauważyć, że przystąpić do wykonywania pracy, może tylko cudzoziemiec, który posiada zarejestrowane oświadczenie, tytuł pobytowy uprawniający do podejmowania pracy oraz pisemną umowę z pracodawcą. Należy również zaznaczyć, że w sytuacji, gdy cudzoziemiec wykonujący pracę na podstawie oświadczenia chce zmienić pracodawcę, ma obowiązek uzyskać nowe oświadczenie od aktualnego podmiotu powierzającego mu pracę. Dopuszczalny okres pracy cudzoziemca na podstawie oświadczenia – 6 miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy – obejmuje wykonywanie pracy we wszystkich podmiotach, na rzecz których miała ona miejsce w tym okresie. Okres dopuszczalnego zatrudnienia nie musi być wykorzystywany w sposób ciągły.
Jak zostało wspomniane powyżej, ustawodawca od 1 maja 2014 r., wprowadził również możliwość zatrudnienia cudzoziemca na podstawie zezwolenia jednolitego, tj. na pobyt czasowy i pracę. Wniosek o takie zezwolenie składa sam cudzoziemiec, który przebywa legalnie na terytorium Polski, w przypadku gdy praca ma być wykonywana dłużej niż 3 miesiące.
Procedury obowiązujące w polskim porządku prawnym są bardzo istotne, zarówno dla pracodawców jak i przyszłych pracowników, także z uwagi na fakt, że wraz z rozwojem polskiej gospodarki wzrośnie liczba miejsc pracy, którą niekoniecznie chcą wykonywać Polacy. Należy więc zauważyć, że maksymalnie elastyczne akty prawne powinny odpowiadać rosnącemu popytowi na pracownika – cudzoziemca, jednocześnie uwzględniając interesy polskiego rynku.
1. Ustawa z dnia z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 674, z późn. zm.).
2. Ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (Dz. U. z 2013, poz. 1650).
3. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 kwietnia 2015 r. w sprawie przypadków, w których powierzenie wykonywania pracy cudzoziemcowi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest dopuszczalne bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę (Dz. U. z 2015 r., poz. 588).
Katarzyna Psyta aplikant radcowski w Kancelarii Prawnej "Chudzik i Wspólnicy Radcowie Prawni"sp.p.
