Jak chronić się przed negatywnymi konsekwencjami niewykonania umowy w związku z pandemią?

• Towarzysząca nam pandemia co do zasady może zostać uznana za zdarzenie siły wyższej, wyłączając odpowiedzialność za niewykonanie umowy.
• Postanowienia konkretnej umowy lub okoliczności stanu faktycznego mogą uniemożliwiać uznanie pandemii za siłę wyższą lub uzależniać je od dodatkowego działania danej strony.
• W pierwszej kolejności, rekomendujemy dokonanie szczegółowej analizy prawnej zawartych umów pod kątem postanowień regulujących zasady odpowiedzialności stron i uprawnienia do rozwiązania lub zmiany warunków umowy, w tym w zakresie siły wyższej.
• W obliczu zaistniałej sytuacji, warto już teraz pomyśleć o renegocjacji zawartych umów, oraz odpowiednim wypracowaniu treści umów, które dopiero mają zostać zawarte.

Ponadprzeciętna absencja pracowników, utrudnienia w transporcie, ograniczenia prowadzenia działalności w branży handlowej, zaburzenia łańcucha dostaw, a także konieczność realizacji szeregu wytycznych organów w zakresie przeciwdziałania pandemii. To tylko niektóre z komplikacji, które w ostatnich dniach dotknęły wielu przedsiębiorców. Przedsiębiorcy nie są w stanie należycie wykonywać zawartych umów handlowych – nasuwa się zatem pytanie, w jaki sposób pandemia choroby COVID-19 wpływa na zaciągnięte zobowiązania umowne i jak chronić się przed negatywnymi konsekwencjami niewykonania lub nieprawidłowego wykonania umowy w związku z tą pandemią?

Pandemia jako siła wyższa

Pojęcie siły wyższej, choć wielokrotnie używane, nie doczekało się w polskim systemie prawnym legalnej definicji. W praktyce orzeczniczej uznaje się, iż siła wyższa to zdarzenie: zewnętrzne, niemożliwe (lub prawie niemożliwe) do przewidzenia, którego skutkom nie można zapobiec. Zdarzenia będące siłą wyższą dzieli się na trzy zasadnicze kategorie: katastrofalne działania przyrody (np. powodzie, trzęsienia ziemi, epidemie), akty władzy ustawodawczej i wykonawczej (np. wywłaszczenie) oraz niektóre zaburzenia życia zbiorowego (np. wojna, strajki). Oznacza to, że w świetle przywołanej definicji towarzysząca nam pandemia i będące jej następstwem działania władz co do zasady mogą zostać uznane za siłę wyższą.

Siła wyższa okolicznością wyłączającą odpowiedzialność umowną

Zasadą w prawie cywilnym jest, że za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania umownego dłużnik ponosi odpowiedzialność. Wyjątkiem zaś, że niewykonanie umowy z powodu siły wyższej prowadzi do braku odpowiedzialności za powstałe z tego powodu szkody. Co to zatem oznacza? Przedsiębiorca, który nie wykonuje należycie swoich zobowiązań na skutek stanu zagrożenia epidemiologicznego (czyli na skutek okoliczności, za które nie ponosi winy) może próbować uchylić się od odpowiedzialności, w tym zapłaty kary umownej, odszkodowania lub odsetek w związku z opóźnieniem w realizacji usługi.

Samo wystąpienie siły wyższej, a zatem sama pandemia, nie zwalnia jednak przedsiębiorcy z wykonania zobowiązania – kluczowe jest istnienie związku przyczynowego pomiędzy niewykonaniem umowy a owym wystąpieniem siły wyższej (warto zaznaczyć, że pandemia w kontekście siły wyższej wywrze inny wpływ przykładowo na umowę w przedmiocie organizacji konferencji a inny na umowę w przedmiocie zaprojektowania strony internetowej). Co istotne, to po stronie przedsiębiorcy, który nie wykonana zobowiązania na skutek działania siły wyższej, spoczywa konieczność wykazania wystąpienia owego stanu siły wyższej i w rezultacie uniemożliwienia wykonania umowy. Warto zatem, na wypadek ewentualnego sporu pomiędzy stronami, zadbać o właściwe dokumentowanie wpływu opisanego stanu na możliwość realizacji danego zobowiązania.

Umowne kształtowanie siły wyższej

Powszechną praktyką jest wprowadzanie w umowach, przykładowo umowach najmu, umowach o roboty budowlane, czy umowach zlecenia klauzuli siły wyższej jako swoistego wentyla bezpieczeństwa w przypadku wystąpienia nadzwyczajnych przeszkód w wykonywaniu umów. W umowach strony niejednokrotnie decydują się na wyszczególnienie okoliczności, które strony rozumieją pod pojęciem siły wyższej (w szczególności strony mogą postanowić o wyłączeniu epidemii z tego katalogu) i których wystąpienie może powodować powstanie określonych przez strony skutków prawnych. Nadto, strony mogą wprowadzić zobowiązanie do wzajemnego informowania się o wystąpieniu i ustaniu zdarzeń będących siłą wyższą, zobowiązanie do podejmowania działań mających zminimalizować skutki takich zdarzeń, czy nawet prawo odstąpienia lub wypowiedzenia umowy z powodu siły wyższej.

W związku z tym, że postanowienia umów mogą zawierać różnorakie rozwiązania w zakresie siły wyższej (i co również często spotykane odmienne od kodeksowych zasady odpowiedzialności stron w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy), każdy przypadek o charakterze siły wyższej wymaga indywidualnej oceny oraz wyboru odpowiednich środków prawnych odpowiadających okolicznościom sprawy, w tym rodzaju stosunku prawnego łączącego przedsiębiorcę z drugą stroną.

Przedsiębiorco, zabezpiecz swoje interesy w dobie pandemii - więcej na ten temat przeczytacie Państwo na stronie https://grantthornton.pl/