Prawna ochrona wyników badań naukowych i prac rozwojowych
We współczesnej gospodarce wiedza odgrywa kluczową rolę w stymulowaniu rozwoju gospodarczego. Nie budzi zatem zdziwienia fakt, że coraz większe środki finansowe i zasoby ludzkie przeznaczane są na realizację badań naukowych i prac rozwojowych. Wraz z rozwojem rynku B+R rośnie także znaczenie regulacji prawnych, których podstawową funkcją jest ochrona rezultatów prac B+R. Celem niniejszego artykułu jest omówienie podstawowych instrumentów ochrony wyników prac B+R na gruncie prawa polskiego.
PRAWA WŁASNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ
Rezultaty badań naukowych i prac rozwojowych mogą podlegać ochronie na podstawie przepisów ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej (dalej: „p.w.p.”). Przedmiotem ochrony na gruncie p.w.p. są następujące dobra intelektualne: wynalazki, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, znaki towarowe, oznaczenia geograficzne i topografie układów scalonych. Wykaz ten ma charakter zamknięty. Prawa własności przemysłowej chroniące w/w dobra intelektualne nie powstają z mocy prawa, lecz są udzielane przez Urząd Patentowy na warunkach określonych w ustawie. Są one ograniczone w czasie, mają charakter terytorialny, są zbywalne i podlegają dziedziczeniu.
Rezultatem prac B+R może być przede wszystkim wynalazek. Przepisy p.w.p. nie zawierają definicji wynalazku. Przyjmuje się, że wynalazek to twórcze i zupełne rozwiązanie określonego zagadnienia technicznego. Wynalazkami mogą być w szczególności: maszyny, narzędzia, substancje, związki chemiczne, sposoby wytwarzania. Na wynalazek może być udzielony patent, o ile wynalazek jest nowy, posiada poziom wynalazczy i nadaje się do przemysłowego stosowania. Wynalazek uważa się za nowy, jeśli nie jest on częścią stanu techniki, czyli wszystkiego tego, co przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania patentu (co do zasady według daty zgłoszenia wynalazku w Urzędzie Patentowym), zostało udostępnione do wiadomości powszechnej w formie pisemnego lub ustnego opisu, przez stosowanie, wystawienie lub ujawnienie w inny sposób. Nowość wynalazku powinna być oceniana w skali światowej. Wynalazek uważa się za posiadający poziom wynalazczy, jeżeli nie wynika on dla znawcy, w sposób oczywisty, ze stanu techniki. Natomiast przemysłowa stosowalność zachodzi wtedy, jeżeli możliwe jest wykorzystanie wynalazku do uzyskania wytworu bądź zastosowanie opisanego wynalazkiem sposobu w jakiejkolwiek działalności przemysłowej, nie wykluczając rolnictwa. Z istoty przemysłowej stosowalności wynika, że patent może być udzielony tylko na takie rozwiązanie techniczne, które jest powtarzalne, tzn. umożliwia wielokrotne osiąganie jednakowych rezultatów.
W wyniku prac B+R może powstać wzór użytkowy (zwany potocznie „małym wynalazkiem”), czyli nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci. Przedmiotami o trwałej postaci są przed mioty trójwymiarowe, które mogą być wyodrębnione z otoczenia (ruchomości i nieruchomości), np. maszyny i ich części, narzędzia, artykuły gospodarstwa domowego, mosty. Przedmiotami o trwałej postaci nie są natomiast sposoby postępowania i produkcji; układy elektryczne, pneumatyczne, hydrauliczne; wytwory bezpostaciowe (np. kleje, maści, roztwory, leki). Tak jak w przypadku wynalazków, wzór użytkowy uznaje się za nowy, jeżeli w chwili, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania prawa ochronnego, nie jest on częścią stanu techniki w skali światowej. Wzór użytkowy uważa się za rozwiązanie użyteczne, jeżeli pozwala ono na osiągnięcie celu mającego praktyczne znaczenie przy wytwarzaniu lub korzystaniu z wyrobów. Na wzór użytkowy może być udzielone prawo ochronne.
Wynikiem prac B+R może być także wzór przemysłowy. Jest nim nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, fakturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację. Wytworem jest każdy przedmiot wytworzony w sposób przemysłowy lub rzemieślniczy, obejmujący w szczególności opakowanie, symbole graficzne oraz kroje pisma typograficznego, z wyłączeniem programów komputerowych. Wzorami przemysłowymi mogą być m.in. postaci takich wytworów jak: narzędzia i urządzenia, urządzenia medyczne i laboratoryjne, elementy budowlane i konstrukcyjne, środki farmaceutyczne, kosmetyki, artykuły i urządzenia toaletowe. Wzór przemysłowy uważa się za nowy, jeżeli przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania prawa z rejestracji, identyczny wzór nie został udostępniony publicznie przez stosowanie, wystawienie lub ujawnienie w inny sposób. Przesłankę nowości należy oceniać w skali światowej. Wzór przemysłowy odznacza się indywidualnym charakterem, jeżeli ogólne wrażenie, jakie wywołuje na zorientowanym użytkowniku, różni się od ogólnego wrażenia wywołanego na nim przez wzór publicznie udostępniony przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo. Na wzór przemysłowy udziela się prawa z rejestracji.
Prace B+R mogą również doprowadzić do powstania topografii układu scalonego, tj. rozwiązania polegającego na przestrzennym, wyrażonym w dowolny sposób, rozplanowaniu elementów, z których co najmniej jeden jest elementem aktywnym, oraz wszystkich lub części połączeń układu scalonego. Na topografię oryginalną, tj. będącą wynikiem pracy intelektualnej twórcy i nieznaną powszechnie w chwili jej powstania, może być udzielone prawo z rejestracji.
Uzyskanie patentu, prawa ochronnego lub prawa z rejestracji uprawnia do wyłącznego korzystania z danego dobra w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej przez czas, na który ochrona jest udzielona. Długość tego okresu zależy od przedmiotu własności przemysłowej i wynika z przepisów ustawy.
