Biała lista i split payment

W poniższym artykule przybliżamy zagadnienia związane z „białą listą” podatników VAT oraz mechanizmem podzielonej płatności. Kładziemy nacisk na sankcje, jakie zostały nałożone na podatników, którzy nie zastosują się do obowiązujących przepisów oraz przedstawiamy praktyczne problemy, z jakimi mogą spotkać się podatnicy.

BIAŁA LISTA PODATNIKÓW VAT

Wykaz podatników VAT (dalej: biała lista) zaczął obowiązywać od dnia 1 września 2019 r., jednak podatkowe obowiązki z nim związane pojawiły się w naszym systemie podatkowym od dnia 1 stycznia 2020 r. Biała lista, według uzasadnienia do projektu ustawy, miała przede wszystkim za zadanie jeszcze większe uszczelnienie systemu podatku od towarów i usług oraz zmniejszenie ryzyka udziału w karuzelach podatkowych przez przypadkowe osoby. Prowadzi ją w formie elektronicznej Szef Krajowej Administracji Skarbowej i udostępnia w Biuletynie Informacji Publicznej. Dostęp do niej możliwy jest również przez stronę Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. Na liście znajdują się jedynie firmowe rachunki rozliczeniowe.

PRZESŁANKI

Jednak nie w każdej sytuacji przedsiębiorcy zobowiązani są do dokonywania płatności za transakcje na rachunki bankowe znajdujące się na liście. Aby zaistniał taki obowiązek muszą zostać spełnione dwie przesłanki. Po pierwsze, transakcja musi być dokonywana pomiędzy czynnymi podatnikami podatku od towarów i usług. Po drugie, wartość transakcji musi wynosić co najmniej 15 000 zł – zapłata związana z transakcją o niższej wartości może być wpłacona na dowolny rachunek podany przez kontrahenta.

SANKCJE

Problemy podatników przelewających pieniądze rozpoczynają się w momencie dokonania tego na inny rachunek niż znajdujący się na liście. W takiej sytuacji nabywca traci prawo do zaliczenia danego wydatku do kosztów uzyskania przychodu w podatkach dochodowych, traci również prawo do odliczenia podatku VAT naliczonego od należnego. Oprócz tego będzie solidarnie odpowiedzialny za zaległości w VAT sprzedawcy związane z tą transakcją. Jak widać, sankcje, zważając na to, że dotyczą transakcji powyżej 15 000 zł, mogą okazać się dla przedsiębiorców niezwykle dotkliwe. Dlatego też istotne jest, przede wszystkim, aby to nabywca towarów lub usług zadbał o sprawdzenie tego, czy rachunek kontrahenta znajduje się na liście oraz na ten rachunek przelał pieniądze. Nawet bowiem w sytuacjach, gdy sprzedawca wyśle kupującemu rachunek, na który ten ma wpłacić, a który to nie znajduje się na białej liście – to nabywcę dotkną sankcje.

SPOSOBY UNIKNIĘCIA SANKCJI

Jednakże sankcji uniknąć można poprzez zgłoszenie, w ciągu 3 dni od daty zlecenia przelewu, do urzędu skarbowego informacji, że zapłata za kupno towarów lub usług dokonana została na numer rachunku bankowego nieznajdujący się na białej liście. Jednak i tutaj Ministerstwo Finansów nie ułatwiło nabywcom zadania – zawiadomienie należy przesłać do urzędu skarbowego właściwego dla sprzedawcy, co nie zawsze może być możliwe do ustalenia.

PROBLEMY PRAKTYCZNE

Innym wyjątkiem od reguły sankcjonowania za wpłatę na niewłaściwy rachunek są sytuacje, gdy taka wpłata zostanie dokonana poprzez mechanizm podzielonej płatności. Chroni to jednak nabywcę tylko przed solidarną odpowiedzialnością sprzedawcy w VAT za tę transakcję, nie chroni w żaden sposób przed brakiem możliwości zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów w podatkach dochodowych. W praktyce pojawiały się wątpliwości dotyczące m.in. dokonywania płatności poprzez platformy służące do tego platformy, takie jak PayU, czy PayPal. W takich przypadkach biała lista nie ma jednak zastosowania, gdyż, jak tłumaczy Ministerstwo finansów, jest to traktowane jako „zlecenie płatnicze”, a nie jako „płatność dokonana przelewem”, która musi być dokonana na rachunek znajdujący się w wykazie.

Również problematyczna w praktyce okazywała się kwestia zaliczek oraz rat. W takiej sytuacji, mimo wszystko, należy pod uwagę brać łączną wartość transakcji i nawet składające się na nią części, których wartość wynosi mniej niż 15 000 zł, powinny zostać opłacane na rachunki bankowe znajdujące się na białej liście. Wątpliwości pojawiały się także jeżeli chodzi potrącenie wierzytelności. Potrącenie może zajść między stronami, które są wobec siebie jednocześnie dłużnikami oraz wierzycielami. W takiej sytuacji, gdy są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem, obie wierzytelności mogą zostać nawzajem umorzone do wysokości wierzytelności mniejszej. Tym samym, jeżeli kwota przed potrąceniem wynosiła 15 000 zł lub więcej, a kwota po potrąceniu wynosi mniej niż 15 000 zł, to i tak pozostałą kwotę należy wpłacić na rachunek znajdujący się na białej liście, gdyż Ministerstwo Finansów oficjalnie przyjęło za wiążącą kwotę przed potrąceniem.

MECHANIZM PODZIELONEJ PŁATNOŚCI

Z kolei od dnia 1 listopada 2019 r. weszły w życie przepisy dotyczące mechanizmu podzielonej płatności (split payment), i w tym wypadku obowiązki z nim związane zaczęły właściwie obowiązywać już od tej daty. Jedynie sankcje w podatkach dochodowych weszły w życie dopiero od dnia 1 stycznia 2020 r. Obligatoryjny mechanizm podzielonej płatności zastąpił w transakcjach krajowych obligatoryjny mechanizm odwrotnego obciążenia. Zaznaczyć trzeba, że w przypadku transakcji transgranicznych mechanizm odwrotnego obciążenia nadal pozostał w użytku. W uzasadnieniu do przepisów wprowadzających split payment ustawodawca powoływał się przede wszystkim na uszczelnienie systemu podatku od towarów i usług oraz zapewnienie stabilności wpływów do budżetu państwa wpływów z tytułu VAT.

Podstawowym założeniem mechanizmu podzielonej płatności jest podzielenie kwoty wynikającej np. z faktury na dwa strumienie. Pierwszy strumień stanowi kwota odpowiadająca całości albo części kwoty VAT wynikającej z faktury – ta płatność trafia na rachunek VAT kontrahenta. Natomiast drugi strumień stanowi kwota odpowiadająca całości albo części kwoty netto (już bez podatku) wynikającej z faktury – ta kwota trafia na zwykły rachunek bankowy podatnika (w tym oczywiście znajdujący się na białej liście podatników VAT).

PRZESŁANKI

Aby jednak obligatoryjny mechanizm podzielonej płatności miał zastosowanie, muszą zostać spełnione trzy przesłanki. Przede wszystkim przedmiotem transakcji muszą być towary lub usługi wymienione w załączniku nr 15 do ustawy o VAT – wcześniej, mniej więcej te same towary i usługi znajdowały się w załącznikach nr 11 oraz 14 do ustawy, które odnosiły się do mechanizmu odwrotnego obciążenia. Przykładowo znajdują się tam usługi budowlane, szeroko pojęta elektronika, stal. Ponadto kwota należności, która wynika z faktury musi przekraczać 15 000 zł. Oprócz tego, czynność ta musi być dokonana na rzecz czynnego podatnika VAT. Zaznaczyć też trzeba, że split payment ma zastosowanie wyłącznie w transakcjach między przedsiębiorcami (B2B). W tym miejscu należy podkreślić, że mechanizm podzielonej płatności dotyczy tylko i wyłącznie towarów lub usług z załącznika nr 15, które znajdują się na fakturze. Czyli w sytuacji, gdy wystawiono fakturę o wartości 20 000 zł, na którą składa się towar z załącznika o wartości 1000 zł oraz inne towary spoza niego, to podzielona płatność dotyczyć będzie jedynie towaru z załącznika.

SANKCJE

Za niezastosowanie obligatoryjnego mechanizmu podzielonej płatności Ministerstwo Finansów przewidziało kolejne sankcje, które skutecznie mają „zachęcić” podatników do jego stosowania. Przede wszystkim na nabywcę może zostać nałożony dodatkowy obowiązek podatkowy w wysokości 30% kwoty przypadającej na nabyte towary lub usługi z załącznika nr 15 znajdujące się na fakturze. Taki sam dodatkowy obowiązek podatkowy może zostać naliczony sprzedawcy za wystawienie faktury niezawierającej hasła „mechanizm podzielonej płatności” (uniknie tej sankcji jeżeli, mimo wszystko, nabywca zastosuje podzieloną płatność). Ponadto, jak w przypadku niezastosowania się do białej listy, nabywca towarów lub usług ponosi solidarną odpowiedzialność w zakresie części podatku od towarów i usług proporcjonalnie przypadającej na tę dostawę towarów lub to świadczenie usług wynikających z faktury. Oprócz tego za niezastosowanie przez dokonującego zapłaty mechanizmu podzielonej płatności, na gruncie karnoskarbowym przewidziana jest grzywna do 720 stawek dziennych. Ponadto od 1 stycznia 2020 r. weszły w życie dodatkowe sankcje, tym razem na gruncie podatków dochodowych, zgodnie z którymi w przypadku niezastosowania mechanizmu podzielonej płatności kupujący nie będzie mógł zaliczyć do kosztów uzyskania przychodu wartości towarów lub usług, wobec których powinien zostać zastosowany mechanizm podzielonej płatności.

PROBLEMY PRAKTYCZNE

Powyższe sankcje okazały się przyczyną masowej „paniki” podatników, którzy dla bezpieczeństwa zaczęli wystawiać każdą fakturę z adnotacją „mechanizm podzielonej płatności” i takiej zapłaty domagali się od swoich kontrahentów nawet w przypadkach, gdy mechanizm ten nie powinien mieć obligatoryjnego zastosowania. Jednakże podkreślić trzeba, że w przypadku, gdy obligatoryjny mechanizm podzielonej płatności nie ma zastosowania i wynika to bezpośrednio z przepisów ustawy o VAT, to dokonanie fakultatywnego mechanizmu podzielonej płatności zależy jedynie od woli nabywcy. Nawet w przypadku pojawienia się hasła „mechanizm podzielonej płatności” i nacisku sprzedającego, jeżeli obligatoryjny split payment nie ma zastosowania, to tylko od kupującego zależne jest skorzystanie z niego.

Jednak działa to też w drugą stronę – na nabywcy towarów lub usług spoczywa obowiązek dochowania należytej staranności. Tym samym nawet w przypadku, gdy sprzedawca na fakturze nie dodał adnotacji „mechanizm podzielonej płatności”, to i tak kupujący zobowiązany jest do sprawdzenia, czy towary lub usługi, których zakupu dokonał, nie znajdują się w załączniku nr 15 do ustawy o VAT (jeżeli transakcja przekracza 15 000 zł). Jeżeli nabywca w sytuacji braku adnotacji nie dochowa należytej staranności, to i tak zostanie objęty wskazanymi sankcjami.

Wątpliwości pojawiały się również w kwestii faktoringu, jednak rozwiało je Ministerstwo Finansów. Otóż w sytuacji, kiedy kupujący towary lub usługi z załącznika nr 15 płaci należność faktorowi, to również musi zastosować wobec niego mechanizm podzielonej płatności. Natomiast taka zapłata na rzecz faktora skutkuje u faktora powstaniem solidarnej odpowiedzialności wraz ze sprzedawcą. Faktor może uniknąć odpowiedzialności, jeżeli przekaże mechanizmem podzielonej płatności sprzedawcy otrzymane tym mechanizmem pieniądze od kupującego.

Problemy pojawiały się także przy dokonywaniu mechanizmu podzielonej płatności w obcych walutach. Ministerstwo wyjaśniło, że dokonywanie mechanizmu podzielonej płatności w obcej walucie nie jest możliwe. W takim przypadku należy w złotówkach zapłacić sam VAT wynikający z faktury na rachunek VAT kontrahenta, natomiast część netto można zapłacić w walucie obcej na zasadach ogólnych.

Wyjątkiem od konieczności stosowania mechanizmu podzielonej płatności okazało się, opisane wyżej, potrącenie. Jeżeli potrącana należność dotyczy faktury, na której znajdują się towary lub usługi z załącznika nr 15 do ustawy o VAT – w takiej sytuacji obligatoryjny mechanizm podzielonej płatności nie będzie mieć zastosowania. Jednak należy pamiętać, że gdyby po potrąceniu została jeszcze jakaś kwota do zapłaty, to różnicę tę należy już uregulować poprzez split payment.

Podsumowując, wprowadzone regulacje niosą ze sobą niekorzystne zmiany dla podatników VAT, które w szczególności mogą być bardzo uciążliwe dla podmiotów dokonujących wielu płatności w ciągu miesiąca. Ponadto przepisy nie są jasne i mogą prowadzić do wielu wątpliwości. Można mieć wrażenie, iż było to celowe działanie ustawodawcy, gdyż panujący obecnie chaos doprowadzi zapewne do sytuacji, iż mechanizm podzielonej płatności będzie stosowany z ostrożności, w sytuacjach przez prawo niewymaganych.

Autorzy:
Dorota Chudzik, doradca podatkowy, Kancelaria Prawna „Chudzik i Wspólnicy Radcowie Prawni” sp.p.,
Bartosz Kędzierski, asystent doradcy podatkowego, Kancelaria Prawna „Chudzik i Wspólnicy Radcowie Prawni” sp.p.,