Nowa ustawa - odpowiedzialność karna podmiotów zbiorowych

​

Rząd przyjął projekt ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. Oznacza to, że już za niedługo Twoja spółka będzie mogła zostać pociągnięta do odpowiedzialności karnej i to nie tylko wtedy gdy popełni przestępstwo, ale także wtedy gdy przestępstwo popełnią chociażby jej podwykonawcy ich pracownicy i współpracownicy! Warto więc przyjrzeć się planowanym zmianom i to nawet wówczas gdy myślisz sobie, że taka ustawa Cię nie dotyczy!

Postulowanym celem nowej ustawy jest poprawa efektywności systemu odpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych poprzez łatwiejsze i szybsze pociąganie takich podmiotów do odpowiedzialności. Chodzi o to, aby spółki oraz inne organizacje ponosiły realną i dolegliwą odpowiedzialność za czyny zabronione popełnione przez nie same, jak również, w pewnych okolicznościach, przez osoby trzecie. Obowiązujące przepisy regulujące tę sferę odpowiedzialności nie spełniają bowiem swojej roli.

Chociaż powyższy cel należy ocenić, co do zasady, pozytywnie, to poszczególne rozwiązania wprowadzone do projektu ustawy okazują się kontrowersyjne, żeby nie powiedzieć niebezpieczne dla przedsiębiorców.

Zmiana modelu odpowiedzialności karnej spółek

Najistotniejsza zmianą wprowadzoną w projekcie ustawy jest zmiana modelu ponoszenia odpowiedzialności karnej przez podmioty zbiorowe. Zgodnie z obowiązującymi obecnie regulacjami podmioty zbiorowe nie odpowiadają za czyny własne, a jedynie za czyny faktycznych sprawców przestępstw. Dodatkowo w celu pociągnięcia do odpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych konieczne jest pierwotne skazanie prawomocnym wyrokiem rzeczywistego sprawcy czynu zabronionego.

Projektowane przepisy wprowadzają w tym zakresie rewolucję. Przede wszystkim podmioty zbiorowe będą ponosiły odpowiedzialność nie tylko za czyny osób trzecich ale przede wszystkim za czyny własne. Ponadto w celu pociągnięcia do odpowiedzialności karnej nie będzie już niezbędne uzyskanie wyroku skazującego osobę fizyczną, która popełniła przestępstwo. Spółki oraz inne organizacje będą więc odpowiadały niezależnie od skazania rzeczywistego sprawcy czynu, co więcej również wówczas gdy sprawca przestępstwa nie zostanie w ogóle pociągnięty do odpowiedzialności.

Uzyskanie korzyści majątkowej

Kolejną różnicą pomiędzy przepisami obecnie obowiązującymi, a projektowanymi jest kwestia korzyści uzyskanych z popełnionego przestępstwa. Obecnie jest to warunek odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. Po wejściu w życie nowelizacji przesłanka ta, co do zasady, odpadnie. Uzyskanie korzyści majątkowej przez spółkę będzie wymagane jedynie w przypadku ponoszenia odpowiedzialności za działania podwykonawców lub pracowników i współpracowników podwykonawców takiej spółki.

Katalog przestępstw

Z chwilą wejścia w życie nowej ustawy spółki będą odpowiadały praktycznie za wszystkie przestępstwa i przestępstwa skarbowe, a nie jak dotychczas – jedynie te, wymienione w przepisach ustawy.

Kary, środki karne i zapobiegawcze

Bardzo istotne jest również i to, że po wejściu w życie nowej ustawy znacząco zwiększą się kary dla podmiotów zbiorowych. Obok kar sąd będzie mógł zastosować również cały arsenał dolegliwych środków karnych.

Ustawa przewiduje dwie kary dla podmiotów zbiorowych. Pierwsza to kara pieniężna w wysokości od 30.000 do 30.000.000 PLN (do tej pory od 1.000 PLN do 5.000.000 PLN, nie więcej niż 3 % przychodu za dany rok obrotowy). Co jednak warte zaznaczenia, kara ta może zostać zwiększona dwukrotnie w przypadku gdy organ podmiotu zbiorowego w związku ze zgłoszonymi przez sygnalistę nieprawidłowościami nie przeprowadzi postępowania wyjaśniającego lub nie usunie stwierdzonych w toku takiego postępowania nieprawidłowości lub naruszeń. Drugą z kar będzie niezwykle represyjna kara rozwiązania podmiotu zbiorowego.

W projekcie ustawy został wprowadzony również obszerny katalog środków karnych, które będą mogły zostać orzeczone wobec spółek. Należą do nich między innymi: przepadek mienia, korzyści majątkowych lub ich równowartości, zakaz promocji lub reklamy, zakaz prowadzenia działalności gospodarczej określonego rodzaju, zakaz korzystania z form wsparcia finansowego, zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne, czy też stałe lub czasowe zamknięcie oddziału podmiotu zbiorowego.

Na tym jednak nie koniec. Na etapie postępowania przeciwko podmiotom zbiorowy będzie również możliwość zastosowania wobec podmiotów zbiorowych całego spektrum środków zapobiegawczych. Są to między innymi: zakaz promocji i reklamy, zakaz zawierania umów określonego rodzaju, zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej, zakaz obciążania swojego majątku lub zbywania poszczególnych jego składników, czy zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne. Jest to o tyle niebezpieczne, że postanowienie o zastosowaniu przedmiotowych środków w toku postępowania przygotowawczego będzie wydawał prokurator.

Co prawda takie postanowienie będzie wymagało zatwierdzenia przez sąd, jednak dotychczasowa praktyka odnosząca się do stosowania środków zapobiegawczych w toku postępowań karnych wskazuje, że często stosowane są one bez należytej refleksji i automatycznie. Jeżeli ten mechanizm będzie się powielał w postępowaniach przeciwko podmiotom zbiorowym, będzie to dla nich bardzo ryzykowne.

W końcu dodać należy, że w projektowanych przepisach przewidziano możliwość zastosowania wobec podmiotów zbiorowych zarządu przymusowego. To instytucja, która budzi chyba największe wątpliwości z perspektywy funkcjonujących w obrocie podmiotów. Stosowany bezrefleksyjnie i automatycznie może bowiem doprowadzić do faktycznego przejęcia kontroli nad podmiotem zbiorowym przez państwo.

Obowiązywanie wstecz

Bardzo niekorzystne dla podmiotów zbiorowych – spółek lub innych organizacji występujących w obrocie, są przepisy przejściowe projektowanej ustawy. Wynika z nich, że do czynów, które miały miejsce przed jej wejściem w życie, w znacznym zakresie należy stosować przepisy ustawy nowej, a więc bardziej represyjnej niż ustawa obecnie obowiązująca. Tyczy się to braku konieczności uzyskania uprzedniego wyroku skazującego osobę fizyczną, jak również odpowiedzialności odszkodowawczej i finansowej podmiotów zbiorowych. Jest to bardzo niebezpieczne dla przedsiębiorców. Będzie bowiem można wszczynać postępowania za czyny, które zostały popełnione jeszcze przed wejściem w życie nowej ustawy.

Reasumując, podkreślić należy, że projektowane zmiany mogą okazać się w praktyce bardzo niebezpieczne wobec spółek i innych organizacji występujących w obrocie gospodarczym. Niektóre z nich mogą bowiem doprowadzić do znaczącego utrudnienia prowadzenia działalności przez podmioty gospodarcze, co w konsekwencji może spowodować załamanie ich pozycji rynkowej, a nawet doprowadzić do przejęcia nad nimi kontroli przez prokuratora.

Od jakiegoś czasu wzrasta represyjność państwa polskiego, obawiam się, że projektowana ustawa to kolejny instrument w rękach władzy, który może ową represyjność tylko zwiększyć. I tak rysuje się pewien paradoks, z jednej strony rządzący zapewniają przedsiębiorców, że robią wszystko aby ułatwić im funkcjonowanie, wprowadzają konstytucję dla biznesu, zwiększają wolność gospodarczą, zmniejszają obciążenia podatkowe etc., z drugiej strony widzimy ciągnące się w nieskończoność postępowania podatkowe, wstrzymywanie zwrotów podatku VAT, niekompetentnych urzędników, których jedynym zadaniem jest wydanie niekorzystnych dla podatników decyzji, niezależnie od argumentów i dowodów, czy w końcu niekonstytucyjne ustawy, które umożliwiają na usunięcie jednym ruchem przedsiębiorcy z rynku.

Chmielniak Adwokaci