Nowe prawo holdingowe

13 października 2022 r. wejdą w życie przepisy ustawy z dnia 9 lutego 2022 r. o zmianie ustawy Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw, mocą których wprowadzono do polskiego porządku prawnego regulację w zakresie prawa holdingowego (prawa grup spółek kapitałowych).

Jak wskazano w uzasadnieniu projektu ustawy nowelizującej, głównym celem wprowadzonej regulacji jest unormowanie stosunków prywatnoprawnych łączących spółki dominujące z ich spółkami zależnymi, w sposób uwzględniający interesy wspólników mniejszościowych spółek zależnych, członków organów oraz ich wierzycieli. Wprowadzona regulacja, choć w głównej mierze odnosi się do wzajemnych relacji pomiędzy spółkami w ramach grupy kapitałowej, wprowadza również unormowania odnoszące się do spółek funkcjonujących samodzielnie w obrocie. Ustawa m.in. rozszerza uprawnienia rad nadzorczych w zakresie sprawowania nadzoru korporacyjnego nad spółkami, co w konsekwencji ma prowadzić do zwiększenia efektywności funkcjonowania spółek w obrocie.

PRAWO HOLDINGOWE – KOGO DOTYCZY?

Wprowadzone przez ustawodawcę uregulowania w zakresie prawa holdingowego nie obejmą wszystkich spółek działających na rynku. Przepisy te będą miały wyłącznie zastosowanie do spółek kapitałowych, tj. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjnej i prostej spółki akcyjnej, działających w ramach grupy spółek.

W tym miejscu należy odpowiedzieć na pytanie, czym jest grupa spółek. Zgodnie z definicją wprowadzoną w ustawie nowelizującej, przez grupę spółek należy rozumieć spółkę dominującą i spółkę bądź spółki zależne, będące spółkami kapitałowymi, które kierują się zgodnie z uchwałą o uczestnictwie w grupie spółek wspólną strategią w celu realizacji wspólnego interesu, uzasadniającą sprawowanie przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółką zależną lub spółkami zależnymi. Powyższa definicja wprost wskazuje, że możliwość stosowania prawa holdingowego w ramach grupy spółek nie jest obligatoryjna.

 Aby spółka dominująca i spółki zależne mogły podlegać wprowadzonym instytucjom prawa spółek, konieczne będzie podjęcie przez zgromadzenie wspólników lub walne zgromadzenie akcjonariuszy uchwały o uczestnictwie w grupie spółek. Kolejnym warunkiem uprawniającym do skorzystania z nowych regulacji, będzie wpis wzmianki o uczestnictwie w grupie spółek w rejestrze przedsiębiorców KRS, prowadzonym zarówno dla spółki dominującej, jak i spółki zależnej. A contrario, brak podjęcia przez spółkę dominującą i zależną powyższych działań uniemożliwi im korzystanie z nowych regulacji.

WIĄŻĄCE POLECENIA

Głównym uprawnieniem przewidzianym dla spółek działających w ramach grupy jest możliwość wydawania przez spółkę dominującą spółkom zależnym wiążących poleceń zobowiązujących je do podjęcia określonych czynności. Wydanie takiego polecenia jest dopuszczalne, jeżeli jest to uzasadnione interesem grupy spółek.

Co istotne, procedura wydawania przez spółkę dominującą wiążących poleceń została przez ustawodawcę znacznie sformalizowana. Wiążące polecenie musi zostać wydane w formie pisemnej lub elektronicznej pod rygorem nieważności. Dodatkowo, ustawa wskazuje minimalny zakres treściowy, który wiążące polecenie musi zawierać: spółka dominująca zobowiązana jest w nim określić oczekiwane przez spółkę dominującą zachowanie spółki zależnej w związku z wykonaniem wiążącego polecenia, interes grupy spółek, który uzasadnia wykonanie przez spółkę zależną wiążącego polecenia, spodziewane korzyści lub szkody spółki zależnej, które będą następstwem wykonania wiążącego polecenia oraz przewidywany sposób i termin naprawienia spółce zależnej szkody poniesionej w wyniku wykonania wiążącego polecenia. Wykonanie wiążącego polecenia przez spółkę zależną wymaga uprzedniego podjęcia uchwały przez zarząd tej spółki, w której zawarte będą ww. elementy.

Podkreślenia wymaga fakt, iż co do zasady spółka zależna, ma obowiązek wykonać wiążące polecenie. W ustawie nowelizującej przewidziano przypadki, których wystąpienie skutkuje nie tyle możliwością, co koniecznością odmowy wykonania wiążącego polecenia przez spółkę zależną. W odniesieniu do spółek jednoosobowych, zarząd może odmówić wykonania wiążącego polecenia, jeżeli jego wykonanie doprowadziłoby do niewypłacalności albo zagroziło niewypłacalnością tej spółki. Pozostałe spółki zależne muszą podjąć uchwałę o odmowie wykonania wiążącego polecenia, jeżeli istnieje uzasadniona obawa, że jest ono sprzeczne z interesem tej spółki i wyrządzi jej szkodę, która nie będzie naprawiona przez spółkę dominującą lub inną spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek w okresie dwóch lat, licząc od dnia, w którym nastąpi zdarzenie wyrządzające szkodę.

INNE UPRAWNIENIA SPÓŁEK DOMINUJĄCYCH

Nowe prawo holdingowe upoważnia również spółkę dominującą do przeglądania w każdym czasie ksiąg i dokumentów spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek oraz żądania od niej udzielenia informacji w przedmiocie prowadzonej działalności. W razie niewykonania tego obowiązku przez spółkę zależną, spółka dominująca może złożyć wniosek do sądu rejestrowego o zobowiązanie zarządu spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek do udostępnienia jej żądanych ksiąg i dokumentów.

 Istotną zmianą, w stosunku do dotychczasowych regulacji przewidzianych w Kodeksie spółek handlowych, jest znaczne rozszerzenie uprawnień rad nadzorczych działających w spółkach dominujących. Dotychczas legitymacja tego organu w zakresie pełnionych funkcji kontrolnych ograniczona była wyłącznie do spółki, w której rada została ustanowiona.

Po wejściu w życie nowych regulacji, rada nadzorcza spółki dominującej będzie miała obowiązek stałego nadzoru nad realizacją interesu grupy spółek przez spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek

ZAKRES ODPOWIEDZIALNOŚCI PODMIOTÓW DZIAŁAJĄCYCH W RAMACH GRUPY SPÓŁEK

Prawo holdingowe wprowadza kluczowe zmiany w zakresie odpowiedzialności spółek dominujących za działania spółek zależnych uczestniczących w grupie spółek. Przed uchwaleniem ustawy nowelizującej, spółka dominująca ani jej zarząd nie ponosili odpowiedzialności za szkody wyrządzone działaniem spółek zależnych.

Nowe przepisy zmieniają dotychczas obowiązującą zasadę stanowiąc, że w przypadku wykonania wiążącego polecenia spółka zależna nie będzie ponosiła odpowiedzialności za szkodę powstałą w związku z jego wykonaniem. Naprawienia szkody będzie można w takim wypadku dochodzić od spółki dominującej, chyba że spółka ta nie będzie ponosiła winy za jej wyrządzenie.

Dodatkowo ustawodawca wprowadził odpowiedzialność spółki dominującej względem wspólników mniejszościowych za obniżenie wartości ich udziałów lub akcji posiadanych w spółce zależnej, jeżeli obniżenie to było następstwem wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia. Powyższa regulacja ma przede wszystkim na celu ochronę wspólników mniejszościowych, którzy uczestniczą obok spółki dominującej w spółce zależnej.

Kolejne rozszerzenie zakresu odpowiedzialności spółki dominującej dotyczy odpowiedzialności odszkodowawczej spółki dominującej względem wierzycieli spółki zależnej. Spółka dominująca będzie odpowiadała za szkodę wyrządzoną wierzycielowi spółki zależnej, chyba że nie ponosi za nią winy lub szkoda nie powstała w następstwie wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia zleconego przez spółkę dominującą. Odpowiedzialność ta ma charakter subsydiarny. Aby wierzyciele mogli zwrócić się z roszczeniem do spółki dominującej, egzekucja przeciwko spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek musi okazać się bezskuteczna.

PRAWO HOLDINGOWE NIE DLA KAŻDEGO

Omówione powyżej regulacje w znaczący sposób rozszerzają uprawnienia spółki dominującej w sprawowaniu kontroli i wywieraniu wpływu na działanie spółek zależnych uczestniczących w grupie spółek. Wyposażenie spółki dominującej w mechanizmy pozwalające na wydawanie wiążących poleceń spółkom zależnym stanowi formalnoprawne uregulowanie dotychczasowego działania holdingów faktycznych, co w teorii wydawać się może rozwiązaniem korzystnym. Regulacja ta jednak, z uwagi na znaczny formalizm procedury wydawania i wykonywania wiążących poleceń, może nie być wykorzystywana przez spółki w praktyce, bowiem niejednokrotnie decyzje biznesowe muszą być podejmowane niezwłocznie. W konsekwencji wprowadzone przepisy, podobnie jak dotychczasowa regulacja w tym zakresie, mogą okazać się martwe.

Instytucja wiążących poleceń ogranicza swobodę działania spółek zależnych, które jedynie w kilku przypadkach przewidzianych w ustawie mogą odmówić wykonania polecenia nałożonego przez spółkę dominującą. Nowa regulacja daje większe uprawnienia spółkom dominującym, chroniąc jednocześnie interesy spółek zależnych – niemniej jednak uderza w same spółki dominujące, przenosząc na nie ciężar odpowiedzialności za działalność spółek zależnych.

Wobec powyższego, spółki działające w ramach holdingów faktycznych powinny każdorazowo rozważyć zasadność przyjęcia i stosowania prawa holdingowego. Spółki te nie podlegają bowiem nowym regulacjom z mocy prawa – objęcie ich zakresem znowelizowanych przepisów zależy wyłącznie od decyzji ich organów.

Autorki:

Anna Godlewska, Prawnik oczekujący na wpis na listę radców prawnych, CHUDZIK i WSPÓLNICY Radcowie Prawni

Agnieszka Krzyżaniak, Radca prawny, Kierownik działu Prawa Handlowego, CHUDZIK i WSPÓLNICY Radcowie Prawni

Artykuł pochodzi z magazynu:
FOCUS ON Business #5 July-August (4/2022)