Prawo

Patentowanie programów komputerowych – w stronę Europy?

1 034

Każda firma tworząca nowe programy komputerowe, np. do zarządzania czy wspomagające urządzenia, chciałaby chronić swój produkt przed konkurencją.

Jedną z możliwości ochrony jest pozyskanie patentu na program komputerowy. Patent gwarantuje bowiem czasową wyłączność komercyjnego wykorzystania przedmiotu patentu na rynku. Nie jest to jednak łatwe zadanie, zwłaszcza w Polsce. Sytuacja ta może ulec zmianie, ponieważ 27 lutego 2020 r. weszła w życie nowelizacja ustawy Prawo własności przemysłowej*. Nowelizacja ma na celu m.in. dostosowanie polskich przepisów o możliwości patentowania programów komputerowych do przepisów europejskich. Czy możemy teraz oczekiwać nowych patentów informatycznych?

PATENTOWANIE PROGRAMÓW KOMPUTEROWYCH W POLSCE – STAN OBECNY

W polskim prawie patenty udzielane są na wynalazki. Wynalazki te muszą mieć charakter techniczny, posiadać poziom wynalazczy, być nowe i nadawać się do przemysłowego zastosowania. Polska ustawa wymienia przy tym rozwiązania, które nie są w Polsce wynalazkami, a więc nie mogą być przedmiotem patentu. Znajdują się wśród nich programy do maszyn cyfrowych. Podejście Urzędu Patentowego do patentów informatycznych jest co do zasady negatywne. Zgodnie z literalnym brzmieniem przepisów Urząd Patentowy powinien odmawiać rejestracji patentów obejmujących tylko programy komputerowe. Pojawiła się jednak koncepcja wynalazków, które wspomagane są przez programy komputerowe. W Poradniku dla wynalazcy umieszczonym na stronie internetowej Urzędu Patentowego znajduje się informacja, że wynalazki wspomagane komputerowo są dopuszczalne. I tak, w dotychczasowym rozumieniu Urzędu Patentowego, stworzenie nowej metody hamowania, w której pewien udział będzie miał program komputerowy, może być przedmiotem patentu. Oznacza to, że patent można uzyskać na wynalazek, którego częścią lub elementem będzie program komputerowy. Program ten będzie wykonywał, przyspieszał bądź automatyzował pewne czynności w ramach wynalazku**.

Jednak, mimo takich deklaracji, Urząd Patentowy relatywnie rzadko udziela prawa z patentu na wynalazki wspomagane komputerowo. Pojawienie się elementu komputerowego w zgłoszeniu wydłużało i komplikowało postępowanie. Jako podstawę odmowy wskazywano, że wynalazki takie nie mają charakteru technicznego, lecz są abstrakcyjne. W niektórych materiałach Urząd Patentowy wskazuje nawet, że wynalazki wspomagane komputerowo to „nazwa maskująca rzeczywistość”***.

PATENTOWANIE PROGRAMÓW KOMPUTEROWYCH W EUROPIE

Na podstawie konwencji monachijskiej o patencie europejskim**** istnieje możliwość zgłoszenia patentu, który po uzyskaniu walidacji będzie ważny we wskazanych krajach Europy. Patenty europejskie udzielane są przez Europejski Urząd Patentowy na wynalazki we wszystkich dziedzinach techniki. Konieczne jest spełnienie przesłanek nowości, poziomu technicznego i przemysłowego stosowania. Konwencja monachijska wskazuje, że programy komputerowe wyłączone są z ochrony, tj. nie są wynalazkami, ale tylko jeśli zgłoszenie dotyczy programu komputerowego „jako takiego”. Sformułowanie to rozumiane jest w ten sposób,że przedmiotem patentu mogą być wynalazki wspomagane komputerowo i programy komputerowe posiadające charakter techniczny. Europejski Urząd Patentowy rozwinął też doktrynę wskazującą, kiedy wynalazek ma charakter techniczny i jest to doktryna dalszego skutku technicznego (further technical effect). Dalszy skutek techniczny oznacza skutek wykraczający poza zwykłe zjawiska zachodzące pomiędzy programem i komputerem, towarzyszące korzystaniu z programu. Według wytycznych Europejskiego Urzędu Patentowego przesłankę dalszego skutku technicznego spełnia np. program, który wskazuje metodę kontroli zamka przeciwwłamaniowego w samochodzie, pomiaru promieniowania rentgenowskiego urządzenia, zapewnia kompresję obrazu wideo i program kontrolujący części komputera, np. procesor lub pamięć*****. Takie programy muszą spełniać jeszcze pozostałe przesłanki ochrony patentowej, aby mogły być chronione patentem.

NOWELIZACJA POLSKICH PRZEPISÓW

Nawet jeśli patent na wynalazek informatyczny był udzielony przez Europejski Urząd Patentowy, Polski Urząd Patentowy odmawiał przyznania tożsamych patentów na terenie Polski******. Europejskie patenty mogły być unieważniane w Polsce. Problem takich rozbieżności był zauważany. Niektóre sądy, w tym Naczelny Sąd Administracyjny*******, wskazywały na to, że należy podejść do patentowania programów komputerowych w sposób bardziej liberalny. Dotychczasowa praktyka powodowała bowiem trudniejszą sytuację polskich podmiotów informatycznych, które nie mogły chronić i egzekwować swoich praw na terenie Polski. Ewentualne pozyskanie ochrony wiązało się z długotrwałym i kosztownym postępowaniem. Podmioty zagraniczne natomiast mogły swobodnie egzekwować swoje prawa poza granicami Polski.

Przypomnijmy tutaj, że alternatywną formą ochrony programów komputerowych jest prawo autorskie. Prawo autorskie do programu komputerowego obejmuje ochroną kod i część dokumentacji. Nie zapewnia ochrony rozwiązaniom technicznym. W takiej sytuacji, wobec trudności w uzyskaniu patentu, ochrona programu komputerowego jest bardzo wąska. Sprowadza się do ochrony przed skopiowaniem kodu.

W uzasadnieniu nowelizacji wskazano, że ma ona na celu ujednolicenie zasad patentowania rozwiązań cyfrowych w Polskim Urzędzie Patentowym i Europejskim Urzędzie Patentowym. Ma to nastąpić poprzez ujednolicenie terminologii, tak aby polska ustawa była spójna z Konwencją monachijską. Do tej pory polska ustawa wskazywała, że wynalazkami nie są „programy do maszyn
cyfrowych”. Nowelizacja zastępuje wyrażenie „programy do maszyn cyfrowych” słowami „programy komputerowe”. Wskazuje jednak, że programy te nie mogą być przedmiotem patentu tylko jeśli zostaną zgłoszone „jako takie”. Dokładnie takie słowa znajdują się w Konwencji monachijskiej.

CZEGO MOŻNA SIĘ SPODZIEWAĆ?

Wydawać by się mogło, że Polski Urząd Patentowy i Europejski Urząd Patentowy formalnie prezentują podobne podejścia. Akceptują zgłoszenia, które dotyczą wynalazków wspomaganych komputerowo. Jednak ważniejsza od przepisów jest praktyka i podejście urzędów do rozumienia przepisów. Znaczne różnice są zauważalne w podejściu obu urzędów. W przypadku Europejskiego Urzędu jest to liberalne podejście. Akceptowalne są wynalazki wspomagane komputerowo i programy komputerowe spełniające przesłankę dalszego efektu technicznego. Natomiast w przypadku Polskiego Urzędu Patentowego widać negatywne nastawienie do patentów informatycznych. Zmiana treści przepisu polskiej ustawy bez zmiany podejścia i polityki na bardziej liberalne, nie będzie skuteczna. Nie jest na razie wiadome, czy Polski Urząd Patentowy zamierza zmienić własną politykę i przejąć praktykę Europejskiego Urzędu Patentowego, czy też zmiana jest jedynie zmianą przepisów przy zachowaniu dotychczasowej praktyki.

Biorąc jednak pod uwagę cel nowelizacji, możliwym jest, że podejście Polskiego Urzędu Patentowego do patentowania wynalazków wspomaganych komputerowo będzie łagodniejsze. Możliwe, że w Polskim Urzędzie pojawią się decyzje pozytywne dotyczące wynalazków wspomaganych komputerowo. Wydaje się jednak, że udzielanie patentów w postaci programów komputerowych o dalszym skutku technicznym może być trudniejsze. Są to bowiem zmiany bardzo daleko idące i zupełnie przeredagowujące dotychczasową polską praktykę. Niemniej jednak w zakresie patentowania programów komputerowych powoli zmierzamy w stronę Europy.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
* Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej (Dz. U. z 2017 r. poz. 776 ze zm.), która została zmieniona Ustawą z dnia 16 października 2019 r. o zmianie ustawy Prawo własności przemysłowej (Dz. U. z 2019 r. poz. 2309).
** Poradnik wynalazcy. Metodyka badania zdolności patentowej wynalazków i wzorów użytkowych, s. 36, https://www.uprp.pl/uprp/_gAllery/25/24/25240/Poradnik_wynalazcy_-_Metodyka_badania_zdolnosci_patentowej_ wynalazkow_i_wzorow_uzytkowych.pdf, dostęp: 19.01.2020.
*** Prezentacja UPRP „Polityka Urzędu Patentowego RP dla oceny zgłoszeń patentowych co do obecności wynalazku", Konferencja „Programy komputerowe a prawo patentowe i autorskie" 2009.
**** Konwencja u udzieleniu patentów europejskich sporządzona w Monachium dnia 5 października 1973 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 79, poz. 737) zwana też Konwencją monachijską.
***** EPO Guidelines for examination 2019, Programs for computers, https://www.epo.org/ law practice/legal-texts/html/guidelines/e/g_ ii_3_6.htm, dostęp: 19.01.2020.
****** K. Szczepanowska-Kozłowska, The dilemma of (in)validity of European software patents in Poland, Kluwer Patent Blog 2011, http:// patentblog.kluweriplaw.com/2011/12/02/thedilemma- of-invalidity-of-european-softwarepatents- n-poland/, dostęp: 15.01.2020.
******* Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 19 kwietnia 2012 r. sygn. II GSK 1140/11.

Autor: Patrycja Cierlak LL.M. Prawnik w Baker McKenzie Krzyżowski i Wspólnicy sp.k., Doktorantka na Uniwersytecie Jagiellońskim