Pracodawcy i Covid-19: nowe obowiązki

Trwająca pandemia sprawia, że na pracodawców spadają coraz to nowe obowiązki. 29 grudnia 2020 r. weszło w życie rozporządzenie, które wprowadza konieczność aktualizacji kart oceny ryzyka zawodowego pracowników. Jakie sankcje grożą pracodawcom, którzy tego nie zrobią? O czym jeszcze pracodawcy powinni pamiętać w 2021 r.?

OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO

Jedną z podstawowych zasad polskiego prawa pracy jest to, że pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie im bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Aby zasada ta nie pozostała tylko pustym przepisem, Kodeks pracy nakłada na pracodawców szereg obowiązków, nad których wykonaniem czuwa Państwowa Inspekcja Pracy. Jednym z nich jest obowiązek sporządzenia przez pracodawcę oceny i dokumentacji ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą oraz informowanie pracowników o tym ryzyku. Dotyczy to zarówno tych pracodawców, którzy prowadzą działalność zazwyczaj kojarzącą się nam z ryzykiem zawodowym (np. kopalnie, przemysł ciężki), jak i wszystkich innych pracodawców – także tych, których pracownicy świadczą pracę wyłącznie w biurze.

Ocena ryzyka zawodowego i dokumentacja w tym zakresie powinny być przez pracodawcę na bieżąco uaktualniane. W odniesieniu do wirusa COVID-19 taką aktualizację wymusza ostatnia nowelizacja* rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie tzw. szkodliwych czynników biologicznych**, która weszła w życie pod koniec 2020 roku. Zgodnie z tymi przepisami, pracodawcy powinni w ciągu 30 dni od wejścia w życie nowych przepisów dokonać ponownej oceny ryzyka zawodowego, na jakie jest lub może być narażony pracownik, z uwzględnieniem wpływu wirusa COVID-19 na środowisko pracy. Termin na przeprowadzenie takiej oceny upłynął 28 stycznia 2021 roku. Pracodawcy, którzy tego obowiązku jeszcze nie wykonali dopuszczają się wykroczenia określonego w art. 283 §1 Kodeksu pracy. Zgodnie z tym przepisem każdy kto – będąc odpowiedzialnym za stan bezpieczeństwa i higieny pracy albo kierując pracownikami lub innymi osobami fizycznymi – nie przestrzega przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł.

Grzywna taka może zostać nałożona w przypadku kontroli Państwowej Inspekcji
Pracy. Inspektor PIP może nałożyć na osoby odpowiedzialne za BHP w danym zakładzie pracy (a więc także np. na zarząd spółki) mandat karny. Maksymalna wysokość takiego mandatu to 2000 złotych. Państwowa Inspekcja Pracy ma jednak także możliwość wystąpienia do sądu z wnioskiem o ukaranie pracodawcy, który dopuścił się wskazanego powyżej wykroczenia. W takim przypadku maksymalna wysokość grzywny, którą mógłby orzec sąd, to 30 000 zł.

SZCZEPIENIA

Po rozpoczęciu w Polsce programu szczepień przeciwko SARS-CoV-2 oraz wejściu w życie wskazanej powyżej nowelizacji wielu pracodawców zaczęło zastanawiać się, czy z faktu (przynajmniej teoretycznej) dostępności szczepionki wynikają dla nich jakieś nowe obowiązki lub ryzyka. Przede wszystkim pojawiła się wątpliwość, czy pracodawcy mogą wymagać od pracownika, aby poddał się szczepieniu. Na tak postawione pytanie należy dziś odpowiedzieć negatywnie.

Prawdą jest oczywiście, że wspomniane rozporządzenie oficjalnie uznaje wirus SARS-CoV-2 za nowy szkodliwy czynnik biologiczny oraz stwierdza, iż w przypadku wystąpienia lub możliwości wystąpienia w środowisku pracy takiego czynnika, przeciw któremu jest już dostępna szczepionka, stosuje się przepisy ustawy regulującej obowiązek szczepień w Polsce***. Przepisy tej ustawy dzielą jednak szczepienia na obowiązkowe i zalecane oraz przewidują, że w celu zapobiegania szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych wśród pracowników narażonych na działanie biologicznych czynników chorobotwórczych, przeprowadza się zalecane szczepienia ochronne określone w specjalnym rozporządzeniu****. Natomiast rozporządzenie, o którym mowa, nie było nowelizowane od jego przyjęcia w 2012 roku i nie wskazuje szczepienia przeciwko SARS-CoV-2 ani jako szczepienia obowiązkowego, ani jako szczepienia zalecanego. Ze wspomnianej powyżej nowelizacji przepisów nie wynika więc automatycznie, że pracodawcy mogą wysłać pracownika na szczepienie lub domagać się od niego, aby takiemu szczepieniu się poddał czy przedstawił odpowiednie zaświadczenie, etc.

Należy także pamiętać, że nie można wyciągać niekorzystnych konsekwencji wobec osoby, która nie poddała się szczepieniu. Oczywiście z punktu widzenia pracodawców (jak i ogółu społeczeństwa) byłoby najlepiej, gdyby jak najwięcej osób poddało się szczepieniom. Jednak przepisy – w ich dzisiejszym brzmieniu – nie ułatwiają tego zadania. Pracownika, który odmówi zaszczepienia się, nie można dziś z tego powodu zwolnić lub ukarać. Podobnie w przypadku kandydatów do pracy – stosowanie kryterium szczepienia przy zatrudnianiu nowych osób również jest niedozwolone i może narazić pracodawcę na odpowiedzialność na podstawie przepisów antydyskryminacyjnych (kandydat pominięty w rekrutacji mógłby dochodzić odszkodowania nie niższego niż minimalne wynagrodzenie za pracę).

CHOROBA PRACOWNIKA

Jednocześnie pojawiły się też pytania, czy nowelizacja rozporządzenia ma wpływ na ewentualną odpowiedzialność pracodawcy za zarażenie się przez pracownika wirusem COVID-19 w pracy. W świetle obowiązujących przepisów SARS-CoV-2 nie jest uznawany za chorobę zawodową, ale nie wyklucza to całkowicie odpowiedzialności pracodawcy za takie zarażenie. Pracownik musiałby jednak udowodnić, że występuje związek przyczynowy między jego chorobą oraz szkodami, które poniósł, a działaniem lub zaniechaniem pracodawcy.

Przykładem takiego zaniechania, które mogłoby teoretycznie zwiększyć ryzyko odpowiedzialności pracodawcy, może być np. brak aktualizacji oceny ryzyka zawodowego, nieinformowanie pracowników o ryzyku związanym z COVID-19 lub niestosowanie się do obowiązków wskazanych w rozporządzeniu nakładającym na pracodawcę określone nakazy lub zakazy w związku z pandemią*****, np. zakaz prowadzenia działalności danego typu lub nakaz zapewnienia pracownikom środków ochronnych. Tylko w przypadku niektórych branż, tam gdzie pracownicy prowadzą prace wskazane w rozporządzeniu Ministra Zdrowia, wykonywane w warunkach narażenia na działanie szkodliwych czynników biologicznych****** (np. prace w jednostkach ochrony zdrowia, laboratoriach) mogłoby chodzić także o brak bardziej konkretnych środków profilaktycznych, np. odpowiednich systemów filtrów powietrza. Pracownik musiałby jednak jeszcze udowodnić związek pomiędzy takim zaniechaniem a własną chorobą. W sytuacji, gdy do zakażenia może dojść w wielu innych miejscach poza pracą, udowodnienie takiego związku będzie bardzo trudne.

Na pierwszy rzut oka widać więc, że ryzyko odpowiedzialności pracodawcy za zarażenie się pracownika wirusem COVID-19 istnieje, jednak w praktyce pracownikom może być ciężko udowodnić, że ich zdrowie ucierpiało na skutek działań lub zaniechań pracodawcy. Nie uzasadnia to jednak wniosku, że pracodawcy są zwolnieni z realizacji swoich obowiązków. Nawet jeżeli w danym przypadku ryzyko pozwu ze strony pracowników jest niewielkie, to należy pamiętać o ryzyku kar ze strony Państwowej Inspekcji Pracy, a przede wszystkim – poczuciu odpowiedzialności za osoby, z którymi na co dzień pracujemy.

* Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 grudnia 2020 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. poz. 2234).

** Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. Nr 81, poz. 716 z późn. zm.).

*** Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1845 z późn. zm.).

**** Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 stycznia 2012 r. w sprawie wykazu rodzajów czynności zawodowych oraz zalecanych szczepień ochronnych wymaganych u pracowników, funkcjonariuszy, żołnierzy lub podwładnych podejmujących pracę, zatrudnionych lub wyznaczonych do wykonywania tych czynności (Dz. U. poz. 40).

***** Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 grudnia 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii (Dz. U. poz. 2316 z późn. zm.).

****** Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. Nr 81, poz. 716 z późn. zm.).

Autorzy:

Jarosław Karlikowski, Radca prawny, Noerr

Anna Mirek, Radca prawny, Noerr