Zmniejszenie kapitałów własnych spółki dzielonej w podziale przez wyodrębnienie – uzasadniona konieczność czy zbędny formalizm?

Analizujemy potencjalny wpływ ostatnich zmian Kodeksu spółek handlowych na procesy reorganizacji działających w Polsce przedsiębiorstw.

Wejście w życie ustawy z dnia 16 sierpnia 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1705, „nowelizacja"), wprowadziło do porządku prawnego nowe typy krajowych i transgranicznych reorganizacji. Dostępne dla przedsiębiorców stały się nieznane dotychczas procesy transgranicznego przekształcenia oraz podziału, a także nowy typ podziału krajowego – podział przez wyodrębnienie. Ponadto rozszerzony został katalog sytuacji, w których połączenie można przeprowadzić w trybie uproszczonym, tj. bez podwyższania kapitału zakładowego spółki przejmującej. Nowelizacja wprowadziła także instrumenty mające na celu ochronę wspólników, pracowników i wierzycieli spółek biorących udział w reorganizacjach transgranicznych. Biorąc pod uwagę rodzaj oraz zakres wprowadzonych zmian, przewiduje się, że nowelizacja ta będzie miała pozytywny wpływ na procesy reorganizacji grup kapitałowych, zarówno krajowe, jak i transgraniczne, zapewniając przedsiębiorcom szerszy katalog procesów reorganizacyjnych, które mogą przeprowadzić.

Mimo skali wprowadzonych zmian, to właśnie pozornie najmniej innowacyjny typ reorganizacji, jakim jest podział przez wyodrębnienie, od pewnego już czasu wywoływał dyskusje w środowisku prawników, doradców podatkowych i księgowych. Warto zaznaczyć, że ten rodzaj reorganizacji krajowej został wprowadzony w ślad za analogiczną reorganizacją transgraniczną, w celu uniknięcia odwrotnej dyskryminacji prawa krajowego w stosunku do prawa unijnego.

Podział przez wyodrębnienie polega na przeniesieniu części majątku spółki dzielonej na istniejącą lub nowo zawiązaną spółkę albo spółki, za udziały lub akcje spółki albo spółek przejmujących lub nowo zawiązanych, które obejmuje spółka dzielona. Tym samym, jak w istniejących wcześniej typach podziałów, skutkuje on podwyższeniem kapitału zakładowego spółki przejmującej. Różnicą w stosunku do uprzednio dostępnych typów podziału jest to, że udziały w podwyższonym kapitale zakładowym spółki przejmującej obejmuje bezpośrednio spółka dzielona, nie zaś, jak wcześniej, jej wspólnicy.

Ten typ reorganizacji umożliwia przeniesienie części majątku spółki dzielonej na spółkę, która w wyniku podziału przez wyodrębnienie dopiero stanie się jej spółką zależną albo już nią będzie. Jest to więc dobra alternatywa dla wydzieleń „aportowych", gdzie przeniesienie części majątku spółki matki następuje w ramach podwyższenia kapitału zakładowego spółki córki, a przenoszony majątek stanowi wkład niepieniężny, tj. aport, na pokrycie udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym spółki córki. Znaczącą różnicą w stosunku do reorganizacji aportowej jest jednak wystąpienie sukcesji uniwersalnej spółki córki w odniesieniu do przejętych aktywów, a więc wstąpienie przez spółkę przejmującą z dniem wyodrębnienia w prawa i obowiązki spółki dzielonej, określone w planie podziału. Z perspektywy prawnej, podział przez wyodrębnienie z pewnością będzie często wykorzystywany na rynku i zastąpi (całkowicie lub w znacznej części) wydzielenia aportowe, oraz ułatwi możliwość przenoszenia aktywów lub (części) przedsiębiorstw między spółkami z jednej grupy.

Aspektem, który wzbudza jednak najwięcej kontrowersji przy podziale przez wyodrębnienie, jest kwestia konieczności obniżenia kapitału spółki dzielonej w ramach podziału, albo sfinansowania po działu z innych kapitałów własnych. Wydawałoby się, że jeżeli wydzielenie „aportowe", tj. przeniesienie aktywów czy (części) przedsiębiorstwa na spółkę córkę w ramach wniesienia ich w formie wkładu niepieniężnego na podwyższony kapitał zakładowy spółki córki, nie wymaga zmniejszania kapitałów własnych spółki przenoszącej (spółki matki), analogicznie przeniesienie ich w ramach podziału przez wyodrębnienie również nie powinno takiego zmniejszenia za sobą pociągać.

Takiego wymogu nie wprowadza Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2121 z dnia 27 listopada 2019 r. zmieniająca dyrektywę (UE) 2017/1132 w odniesieniu do transgranicznego przekształcenia, łączenia i podziału spółek („Dyrektywa"), która jest implementowana do prawa polskiego przez nowelizację. W tym zakresie odnosi się ona oczywiście jedynie do podziałów transgranicznych, jednak jak wspomniano na początku, podział przez wyodrębnienie wprowadzany jest do porządku prawa krajowego, właśnie w ślad za wprowadzeniem takiego podziału na poziomie unijnym.

Artykuł 160q Dyrektywy stanowi, że to prawo państwa członkowskiego, któremu podlega spółka podlegająca podziałowi transgranicznemu, określa datę, z którą podział transgraniczny staje się skuteczny. Zgodnie z Kodeksem spółek handlowych, do transgranicznego podziału spółek kapitałowych stosuje się odpowiednio przepisy rozdziału o podziałach krajowych, jeżeli przepisy rozdziału o podziałach transgranicznych nie stanowią inaczej.

Zgodnie z art. 530 §2 Kodeksu spółek handlowych, umieszczonym w rozdziale dotyczącym podziałów krajowych, wyodrębnienie nowej spółki następuje w dniu jej wpisu do rejestru. Zaś w przypadku przeniesienia części majątku spółki dzielonej na spółkę istniejącą wyodrębnienie następuje w dniu wpisu do rejestru podwyższenia kapitału zakładowego spółki przejmującej lub emisji przez spółkę przejmującą nowych akcji bez wartości nominalnej.

O konieczności zmniejszenia kapitałów własnych spółki dzielonej w celu sfinansowania podziału przez wyodrębnienie przesądza jednak nowe brzmienie art. 542 §4 Kodeksu spółek handlowych, który stanowi, że wpisu do rejestru podziału spółki przez wyodrębnienie dokonuje się niezwłocznie po zarejestrowaniu obniżenia kapitału zakładowego spółki dzielonej, chyba że wyodrębnienie następuje z kapitałów własnych spółki innych niż kapitał zakładowy. Zatem pominięcie w planie podziału przez wyodrębnienie informacji o sposobie sfinansowania podziału, z pewnością spowoduje sprzeciw sądów rejestrowych oraz może skutkować odmową zarejestrowania podziału w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego, jako przeprowadzonego sprzecznie z obowiązującymi przepisami.

Biorąc pod uwagę specyfikę tego typu podziału oraz podobieństwo do istniejącego już w prawie polskim procesu wydzielenia „aportowego", powstaje pytanie, czy wprowadzenie konieczności obniżenia kapitału zakładowego spółki dzielonej albo zmniejszenia kapitałów własnych w podziale przez wyodrębnienie, nie charakteryzuje się przesadnym formalizmem tego typu procesu. Odstąpienie od tego wymogu stanowiłoby novum w prawie polskim i rewolucjonizowałoby sposób przeprowadzania podziałów, zwłaszcza w obrębie spółek z jednej grupy, ale tym samym pozwoliłoby w pełni zastąpić wydzielenia „aportowe" podziałem przez wyodrębnienie. To z kolei, ze względu na zasadę sukcesji uniwersalnej, występującą przy podziałach, znacznie ułatwiłoby przedsiębiorcom dokonywanie reorganizacji grup spółek.

Ze względu na to, że przepisy wprowadzające podział przez wyodrębnienie dopiero niedawno weszły do porządku prawnego, nie miały jeszcze okazji zostać szeroko skomentowane przez doktrynę czy orzecznictwo. Z biegiem czasu zapewne pojawi się wiele komentarzy zarówno broniących obecnego brzmienia przepisów, jak i argumentujących konieczność ich dalszej nowelizacji i wprowadzenia dalszych, z pewnością pożądanych przez rynek, ułatwień. Jednak do tego momentu, prawnicy będą musieli działać w ramach obecnie obowiązujących przepisów, które wprost wymagają sfinansowania podziału przez wyodrębnienie z kapitału zakładowego albo innych kapitałów własnych.

Autor: Dominika Dec, associate, adwokatka, Baker McKenzie Krzyżowski i Wspólnicy sp.k.

Artykuł pochodzi z magazynu:
FOCUS ON Business #13 November-December (6/2023)