Planowanie przestrzeni miejskiej w Kielcach

W ujęciu ogólnym trudno wskazać jeden konkretny aspekt planowania przestrzennego, który byłby najbardziej istotny. Sztuka budowy miast – urbanistyka – jest jedną z dziedzin najbardziej interdyscyplinarnych.

W gospodarce przestrzennej bierze się pod uwagę niesamowitą ilość aspektów, w tym m.in. ekonomiczne, finansowe, funkcjonalne, infrastrukturalne, transportowe, ochrony środowiska, kulturowe, własnościowe, socjologiczne, społeczne, itd. To wszystko należy brać pod uwagę w sposób jednakowo wytężony, dodatkowo przy bardzo dynamicznie zmieniających się w czasie zewnętrznych i wewnętrznych uwarunkowaniach rozwojowych, zawirowaniach politycznych oraz wpisanych w tę „branżę” nieuniknionych konfliktach, słusznych skądinąd interesów podnoszonych przez różne podmioty, grupy i lobby – w tym konfliktów interesu prywatnego i publicznego, często przejawianych w sposób bardzo ostry. Każde miasto ma swoją odrębną specyfikę, każdy konkretny fragment przestrzeni miasta cechuje się swoistymi potencjałami i problemami – stąd każdy plan miejscowy jest innego rodzaju niepowtarzalną oraz bardzo skomplikowaną „łamigłówką”.

Pod względem tzw. „warsztatu urbanistycznego” obowiązani jesteśmy odpowiadać na bieżące potrzeby rozwojowe przy poszanowaniu zasad rozwoju zrównoważonego, bazując na lokalnych tradycjach, wartościach i potencjałach oraz stosując współcześnie sformułowane idee, priorytety i wytyczne projektowania miast. Rozwojowi gospodarczemu towarzyszyć musi więpodnoszenie jakości szeroko rozumianego środowiska (naturalnego i kulturowego), dbałość o zasoby dla przyszłych pokoleń oraz spójności i sprawiedliwości społecznej – współczesne miasto musi być organizmem egalitarnym. W przełożeniu na cechy struktury urbanistycznej oznacza to: zwartość, wysoką gęstość zaludnienia, pełne wyposażenie w komfortową infrastrukturę (techniczną, transportową, społeczną, usługową), maksymalną wielofunkcyjność (mieszane użytkowanie gruntów) oraz tworzenie mieszanki społecznościowej („social mix”).

Do tych uniwersalnych istotnych zasad dodałbym jeszcze jedną, którą porusza się zdecydowanie za rzadko – otóż miasto powinno być przede wszystkim PIĘKNE jako całość (struktura, sylweta) i to we wszystkich jego fragmentach. Piękno nie jest pojęciem tożsamym z eksponowanym w naszym prawie pojęciem „ładu przestrzennego”, które ująć należy raczej jako „porządek”, piękno to coś więcej… Piękno nie jest mierzalne, jest to nieuchwytny element twórczy, który – wydaje się – tkwi w autorskich decyzjach osadzonych w lokalnych tradycjach kulturowych, odrzucających skompromitowaną urbanistykę modernistyczną, a odwołujących się do urbanistyki tradycyjnej miasta „zwartego i gęstego” (neotradycjonalizm – „new urbanism”). I tu jest ogromna rola tzw. „designu urbanistycznego”, krajobrazowej kompozycji systemu przestrzeni publicznych jako całości oraz kształtowania ciągów i sekwencji wnętrz urbanistycznych, których ściany formowane są przez pierzeje i fasady budynków.

To trójwymiarowy układ, proporcje i wyposażenie miejskich przestrzeni publicznych (dostępnych dla każdego) decyduje o wizualnym odbiorze miasta. Piękno jest przeciwieństwem unifikacji, jest silnie związane z poczuciem dobrostanu ludzi, o czym zapominamy lub często bagatelizujemy – szczególnie jeśli w grę zaczynają wchodzić pieniądze. Piękno przestrzeni ma także olbrzymi i niedoceniany wymiar ekonomiczny.

Pamiętajmy o tym, że planowanie przestrzenne jest tylko jednym z narzędzi służącym realizacji celów nadrzędnego dokumentu samorządowego, tj. strategii rozwoju – planowanie jest więc na tyle efektywne, na ile pozwala realizować konkretne cele określone w tejże strategii.

Największą trudnością w planowaniu miast jest uzyskanie konsensusu społecznego wokół projektowanych rozwiązań. Prawo czynnego udziału w procedurze sporządzania planów miejscowych mają nie tylko władający gruntami w danym obszarze, ale – zgodnie z prawem – dosłownie każdy. Zagospodarowanie przestrzeni jest z definicji materią bardzo konfliktową, a pogodzenie licznych, z reguły sprzecznych ze sobą, partykularnych interesów i postulatów, jest niezwykle trudne. Osiągnięcie w tym zakresie pełnej zgody jest praktycznie nieosiągalne; w swojej wieloletniej pracy planisty nie przypominam sobie przypadku, aby projekt planu miejscowego osiągnął pełną, stuprocentową akceptację społeczną.

Rolą miejskiego planisty jest więc – poza autorskim zaprojektowaniem prawidłowej pod względem inżynierskim oraz atrakcyjnej funkcjonalnie i przestrzennie struktury – przeprowadzenie całego długotrwałego procesu planistycznego w taki sposób, aby ww. często sprzeczne ze sobą interesy i postulaty pogodzić w możliwie wysokim stopniu, nie tracąc przy tym jakości rozwiązań. Pomijając kwestie jakości tzw. „warsztatu urbanistycznego” sądzę, że aspekt szeroko pojętego konsensusu społecznego wokół kształtowania przestrzeni miasta jest w całym procesie najistotniejszy i najtrudniejszy.

W tym aspekcie kluczowa jest sprawna i intensywna wymiana informacji pomiędzy wszystkimi interesariuszami planu w trakcie jego sporządzania.

Z roku na rok intensyfikujemy proces konsultacji społecznych, stosując różnorodne formy komunikacji. W celu sprawnej wymiany informacji w Kielcach stworzyliśmy internetową platformę konsultacyjną (www.idea.kielce.eu), gdzie prezentujemy do konsultacji wszystkie bieżące projekty w kolejnych fazach prac – ważne jest, aby mieszkańcy mieli poczucie rzeczywistego współtworzenia miasta. Dbamy też o to, aby radni (do których należą ostateczne decyzje) byli na bieżąco szczegółowo informowani o przebiegu prac na każdym etapie procedury.

W Kielcach do planowania przestrzennego miasta podchodzimy w sposób bardzo pragmatyczny. Celem nadrzędnym jest rozwój jakościowy miasta jako całości, wykorzystanie rezerw i możliwości przemian tkwiących w obszarach już zurbanizowanych (wyposażonych w infrastrukturę) oraz zmieniających funkcje w obszarach poprzemysłowych. Nowe tereny inwestycyjne do zabudowy w najbliższych kilkunastu latach wybraliśmy ze staranną rozwagą, typując je w taki sposób, aby nakłady na uzupełnienie infrastruktury były stosunkowo niskie w stosunku do planowanego przyrostu tkanki miejskiej. Realizując zasadę rozwoju zrównoważonego dbamy o to, aby struktura terenów zurbanizowanych miasta pozostała zwarta i wykorzystana intensywnie. Dążymy też do tego, aby poszczególne fragmenty miasta miały charakter maksymalnie wielofunkcyjny. Wielofunkcyjność terenów na poziomie lokalnym poważnie redukuje konieczność przemieszczania się (wewnętrzne obciążenia transportowe), tworzy pożądaną różnorodność użytkowania przestrzeni i jej krajobrazu oraz stwarza bardzo elastyczne warunki dla inwestorów.

W ciągu ostatnich lat weszło w życie ok. 50 planów miejscowych zapewniających rozwój wszystkich możliwych funkcji na najbliższą przyszłość. W Kielcach procesami strategii rozwoju, aktywizacji gospodarczej, rewitalizacji, planowania przestrzennego i administracji budowlanej zajmuje się jedna komórka urzędu – Wydział Rozwoju i Rewitalizacji Miasta; w jej strukturach jest też Centrum Obsługi Inwestora. Pozwala to na sprawne i szybkie podejmowanie spójnych decyzji na wielu poziomach jednocześnie oraz na rzeczywiste efektywne wsparcie wszelkich inwestycji, niezależnie od ich charakteru. W 2015 r. Kielce zajęły III miejsce w ogólnopolskim rankingu sprawności administracji budowlanej, przyznawanej przez Polski Związek Firm Deweloperskich.

Nowe otwarcie w gospodarce przestrzennej miasta rozpoczęliśmy w Kielcach od budowy solidnej bazy dla tych procesów – stworzyliśmy jeden z najlepszych w Polsce miejskich systemów informacji przestrzennej, który jest konsekwentnie rozbudowywany o nowe warstwy tematyczne i zbiory danych. System ten znakomicie ułatwia i przyspiesza rozważania urbanistyczne – duża część tych danych (w tym dotyczących planowania przestrzennego) jest udostępniona publicznie na lokalnym kieleckim geoportalu (www.gis.kielce. eu), stanowiąc doskonałą platformę informacyjną dla mieszkańców i inwestorów.

Poza sporządzaniem planów miejscowych, w coraz większym stopniu przygotowuje się operacyjne wariantowe koncepcje urbanistyczne dla wybranych obszarów miasta – bez uruchamiania formalnych procedur planistycznych (tj. uchwał o przystąpieniu do sporzą dzania planu). Posiadanie takich gruntownie przygotowanych koncepcji planistycznych pozwoli na tzw. „szybkie reagowanie” w przypadku, kiedy zajdą rzeczywiste potrzeby uchwalenia planu. Jednym z takich wyprzedzających opracowań jest koncepcja zagospodarowania północno-zachodniej części miasta, która w najbliższych latach będzie najprawdopodobniej przedmiotem intensywnej urbanizacji w związku z planowanymi inwestycjami dotyczącymi nowych ulic klasy technicznej głównej. Bardzo koncentrujemy się na podnoszeniu jakości przestrzeni miejskiej publicznej, konsekwentnie realizując projekty poszczególnych wnętrz urbanistycznych.

W Kielcach nie zapominamy o dążeniu do wspomnianego piękna – odziedziczyliśmy po poprzednich pokoleniach miasto niezwykłej urody, w ujęciach krajobrazowych zewnętrznych i wewnętrznych, gdzie krajobraz kulturowy przenika się z atrakcyjnym krajobrazem naturalnym o wysokich walorach przyrodniczych. Walory przyrodnicze i krajobrazowe budują jakość życia w mieście – ta wartość, wraz z bardzo sprawnym wewnętrznym układem transportowym, jest jedną z naszych przewag w warunkach konkurencyjności ośrodków miejskich.