Sektor badawczo-rozwojowy w Polsce, z uwzględnieniem nowoczesnych usług dla biznesu

Inwestycje przedsiębiorstw w działalność badawczo-rozwojową (B+R) są kluczowym czynnikiem zrównoważonego wzrostu gospodarki napędzanego przez innowacje poprzez wzrost wartości dodanej produktów, procesów i usług. Prace B+R przedsiębiorstw stanowią zatem jeden z głównych czynników napędzających trwały rozwój gospodarczy i przyczyniają się do tworzenia nowych, wartościowych miejsc pracy.

Potencjał gospodarczy Polski jest wciąż doceniany przez zagranicznych inwestorów, o czym świadczy stały napływ kapitału zagranicznego w celu ulokowania swoich centrów, w tym centrów B+R. Według analiz UNCTAD napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) do Polski w pierwszych miesiącach 2013 r. przekroczył wynik uzyskany w roku 2012. Wg UNCTAD – Polska będzie w następnych dwóch latach 4. w Europie i 14. na świecie najbardziej atrakcyjną gospodarką.

Analiza porównawcza Polski na tle reszty państw Unii Europejskiej pokazuje stan, który wciąż daje duże możliwości rozwoju sektora B+R. Średnie wydatki na B+R w krajach UE w 2012 r. wyniosły 2% w relacji do PKB, w Polsce zaś 0,9%.

Pozytywne doświadczenia i doskonałe rezultaty firm posiadających swoje centra B+R sprawiają, że większość decyduje się na zwiększenie zakresu i skali działalności. Wśród nich znalazły się takie firmy jak: Samsung, NSN, Kainos, FMC Technologies, czy polskie firmy, takie jak Transition Technologies oraz SMT Software. Dwie ostatnie, zdecydowały się na wybór mniejszych ośrodków akademickich, jak Białystok i Lublin, dla rozwoju swoich centrów rozwoju oprogramowania, co świadczy o tym, że i mniejsze ośrodki akademickie mogą stanowić zaplecze kadrowe dla takich przedsięwzięć.

W ciągu ostatnich lat obserwuje się wzrost zainteresowania otwieraniem centrów B+R, zarówno w sektorze produkcji (przykładem jest: Delphi w Krakowie, czy Rockwell Automation w Katowicach), jak i w sektorze usług biznesowych, gdzie wg danych Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych (PAIiIZ) zostało utworzonych ponad 500 centrów, z czego blisko 182 to centra B+R. W procesach B+R w sektorze usług zatrudnienie znalazło już blisko 33 tys. osób.

Polska znajduje się w czołówce UE jeśli chodzi o wzrost liczby młodych pracowników w sektorze B+R (w wieku 25-34 lata), jak również ich udział w całkowitej liczbie osób zatrudnionych w działalności B+R – powyżej średniej UE. W kraju działa ponad 450 uczelni wyższych, z czego 132 państwowe (25 z nich to uczelnie techniczne), a 328 ma charakter uczelni niepublicznych. W Polsce liczba studentów wynosi 1,764 mln osób. Obecnie w Polsce studenci kształcą się na ponad 200 kierunkach, w tym najwięcej studiuje na kierunkach ekonomicznych oraz administracyjnych – 23%, społecznych – 13,9%, pedagogicznych – 12%, humanistycznych – 8,8%, inżynieryjno-technicznych – 6,8%, medycznych – 5,8%, informatycznych – 4,9%, usług dla ludności – 3,7%, prawnych – 3,1% oraz ochrony środowiska – 1,4% (kategoria „pozostałe kierunki” to 16,4%). Obserwuje się jednak trend wzrostowy zainteresowania kierunkami ścisłymi wśród młodzieży po gimnazjum, jak i studentów (1% wzrost liczby studentów w 2012 r. w stosunku do roku poprzedniego rejestrującego 130 tys. studentów na kierunkach inżynieryjnych).

Na koniec 2012 r. liczba jednostek naukowych działających w Polsce wynosiła 1632, w tym 778 jednostek naukowych działających w 140 uczelniach publicznych, 665 jednostek naukowych działających w 334 uczelniach niepublicznych, 70 instytutów Polskiej Akademii Nauk oraz 119 instytutów badawczych. Wielkość zatrudnienia w działalności B+R ma niewątpliwie wpływ na potencjał naukowo-badawczy kraju.

W Polsce pracownicy naukowi stanowią relatywnie dużą grupę zawodową: w 2011 r. zatrudnienie pracowników naukowo-badawczych wyniosło 64,1 tys. osób. W roku 2011 pod względem personelu B+R Polska zajmowała 7. miejsce wśród państw UE, zaś pod względem liczby pracowników naukowo-badawczych 6. miejsce wśród państw UE. Pod względem natężenia zatrudnienia, w 2010 r. na 1000 aktywnych zawodowo osób przypadało 5,1 zatrudnionych w działalności B+R (UE 27 – 11,7) oraz 4,0 pracowników naukowo-badawczych (UE 27 – 7,3). Sektor przedsiębiorstw inwestujących w B+R w 2011 r. w Polsce obejmował 795 podmiotów. W porównaniu z okresem poprzednim, liczba przedsiębiorstw wzrosła o 18,5% (w 2010 liczyła 671 podmiotów). W czteroletnim okresie 2008-2011 badany sektor rozwijał się średniorocznie o 10,36%. Najbardziej aktywnymi innowacyjnie przedsiębiorstwami produkcyjnymi w Polsce są firmy farmaceutyczne, produkujące koks, rafinujące ropę naftową oraz produkujące chemikalia i wyroby chemiczne.

W ramach sektora usług najbardziej innowacyjne są firmy ubezpieczeniowe i reasekuracyjne, prowadzące finansową działalność usługową oraz przedsiębiorstwa prowadzące działalność usługową w zakresie informacji. Przedsiębiorstwa innowacyjne stanowiły 16,1% firm przemysłowych oraz 11,6% firm usługowych. Liczba patentów, które otrzymały przedsiębiorstwa w Urzędzie Patentowym Rzeczypospolitej Polskiej w 2012 r. wyniosła 556, co oznaczało wzrost r/r o 29,3%, a względem roku 2010 – wzrost ponad dwukrotny.

Międzynarodowe koncerny w coraz większym stopniu dostrzegają Polskę jako dogodne miejsce do lokowania inwestycji wymagających zaawansowanych zasobów kapitału ludzkiego z zakresu B+R. Ich liczba w porównaniu do centrów usług biznesowych pozostaje nadal niewielka. Najwięcej pracuje dla sektora teleinformatycznego, motoryzacyjnego, chemicznego, lotniczego, spożywczego, czy IT. Centra te zlokalizowane są głównie w dużych ośrodkach miejskich z rozbudowanym zapleczem akademickim, rozwiniętą infrastrukturą, stwarzających atrakcyjne warunki życia dla potencjalnych pracowników, ale również ogromnym zainteresowaniem cieszą się mniejsze, wspomniane wcześniej ośrodki akademickie.

W Polsce działają centra B+R, które funkcjonują jako oddziały globalnych koncernów. Są to m.in: Oracle, Samsung, Faurecia, GlaxoSmithKline, Microsoft, Volvo, Capgemini, IBM, ABB, Lurgi, Google czy Bosch Siemens. W branży informatycznej i lotniczej laboratoria B+R działają na terenie polskich uczelni i jednostek badawczo-rozwojowych: Intel na Politechnice Gdańskiej, United Technologies Corporation na Politechnice Rzeszowskiej, Lockheed Martin, a także GE Aircraft Engines w warszawskim Instytucie Lotnictwa. W wyniku obranej strategii budowania konkurencyjności polskiej gospodarki, konsekwentnie dążymy do tworzenia gospodarki opartej na wiedzy i innowacjach. O rozwoju Polski w tej sferze świadczy rokroczna poprawa naszej pozycji, jaką zajmujemy w rankingu The Global Innovation Index. W 2011 r., Polska zajęła 43. pozycję, co oznacza awans o 4 miejsca w ciągu roku, oraz 13 pozycji w ciągu 2 lat. Awans naszej gospodarki w rankingach innowacyjności wynika nie tylko ze wzrastającej liczby ośrodków B+R, uzyskanych patentów, czy wydatków przedsiębiorstw na działania B+R, ale również z uwarunkowań społeczno-kulturowych w kontekście innowacji otoczenia biznesowego. Według rankingu The Global Competitiveness Index 2012-2013, Światowego Forum Ekonomicznego, Polska zajęła 41. miejsce wśród 144 analizowanych gospodarek świata i poprawiła swój wynik sprzed trzech lat o 5 miejsc, również pod względem stopnia innowacyjności gospodarki (60. miejsce Węgier, 71. Słowacja). Zgodnie z wynikami raportu The IMD World Competitiveness Yearbook 2013, opracowanego przez The International Institute for Management Development (IMD), konkurencyjność Polski na tle 59 innych krajów uczestniczących w rankingu poprawiła się w porównaniu do ubiegłego roku. Polska awansowała z 34 na 33 miejsce (w ciągu 15 lat to awans o 10 pozycji). Konkurencyjność poszczególnych krajów została oceniona w oparciu o 327 wskaźników gospodarczych, politycznych i społecznych. Wyżej niż w poprzednich rankingach oceniono konkurencyjność gospodarki narodowej, stan administracji, konkurencyjność biznesu oraz infrastrukturę. Lepiej został oceniony również stan polskiej edukacji jak i infrastruktury naukowej.

Działalność B+R może rozwijać się we wszystkich sektorach gospodarki. Jednakże w Polsce, ze względu na tradycje przemysłowe i rozbudowane zaplecze naukowe, szczególnie atrakcyjnymi są branże takie jak: lotnictwo, motoryzacja, ICT, biotechnologia, biochemia, Internet, inżynieria medyczna i farmaceutyczna, nowatorskiej technologie, budownictwo, robotyka, nanotechnologia.

W Polsce w roku 2012 działalność B+R jest w 51,4% finansowana głównie przez budżet państwa, w 32,3% przez podmioty gospodarcze oraz w 16,3% finansowanie pochodzi z innych źródeł. Należy również podkreślić duże znaczenie bezpośrednich inwestycji zagranicznych w sektorze badań i rozwoju, które mają istotny wpływ na prężny rozwój tej sfery biznesu. W 2012 r. sektor przedsiębiorstw przeznaczył na działania B+R ok. 5,3 mld zł, z czego 3,6 mld zł na badania podstawowe.

Czynnikami, które w głównej mierze decydują o ulokowaniu centrów B+R są: stabilny wzrost polskiej gospodarki i bezpieczeństwo badań, niskie koszty prowadzenia badań, wysoko wykwalifikowana kadra, potencjał intelektualny, instytuty badawcze, otwierające się na tworzenie klastrów w ramach współpracy krajowej i międzynarodowej, strategiczne położenie, zachęty inwestycyjne, jakość pracy polskich pracowników, regionalne strategie rozwoju/regionalne strategie innowacji, współpraca biznesu z ośrodkami akademickimi, sukcesy naukowe naukowców i studentów, obecność centrów B+R firm takich jak: ABB, Google, Microsoft, Unilever i innych.

Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych